Karizma Dergisi 2006, sayı 26, ss.47-50.
Dr. Gamze Gungormus Kona
IRAN VE AMERIKA VE AB VE DIGERLERI
Dunya ham petrol rezervinin %10'unu elinde bulunduran Iran OPEC bunyesinde ikinci buyuk petrol ureten ulke konumundadir. Iran ayrica Cin ve Hindistan gibi son yillarin en guclu ekonomilerine sahip iki ulke icin baslica tedarikci olma ozelligine de sahiptir. Bunun yani sira mevcut Iran yonetimi Irakli Siiler arasinda oldukca buyuk bir etkiye sahiptir. Tahran'in nukleer olmayan silah kapasitesiyle tum Avrupa sehirlerini vurma gucune sahip oldugu bilinmektedir. Iran Atom Enerjisi Kurumu Baskani Golamriza Agazade Iran'in herhangi bir batili devletin ekonomik ya da teknolojik destegi olmaksizin kendi nukleer bombasini gelistirebilecegini iddia etmektedir. Diplomatik acidan ise Iran Cin Halk Cumhuriyeti'ne buyuk bir guven duymakta ve Iran medyasi siklikla Cin mucizesine deginen yayinlar yapmaktadir. Iran-Cin yakinlasmasi pratikte de dogrulugunu kanitlamaktadir. Cin petrokimya sirketi ve Iran'in; Yadavaran petrol sahasini gelistirmeyi hedefleyen 100 milyar dolar tutarindaki projeyi hayata gecirmek uzere olduklari dunya kamuoyu tarafindan bilinmektedir.
Iste belki yukarida siralamaya calistigimiz askeri, siyasal ve ekonomik nedenlerin birine ya da hepsine guvenen Iran Cumhurbaskani Mahmud Ahmedinecad siklikla, Batililarin Iran'a Iran'in Batililara duydugundan daha fazla ihtiyac duymakta oldugunu ifade etmektedir. Iran, Ahmedinecad'in goreve geldigi donemden itibaren kendisini uluslararasi toplumdan izole etmek icin aktif bir dizi onlem almaya baslamistir. Ornegin 2006 yili icinde petrol ticaretini dolar bazinda degil de avro bazinda gerceklestirmeyi saglayacak olan yeni bir Uluslararasi Petrol Olusumu'na katilmayi planlamaktadir. Bunun yanisira Cumhurbaskan yardimcisi Perviz Davudi benzeri Iran kapsaminda uretilen yabanci tuketim mallarinin Iran Islam Cumhuriyeti tarafindan ithalinin yasaklandigini aciklamistir. Iran'i uluslararasi toplumdan tecrit etmeyi hedefleyen ucuncu fiili onlem ise, dis yatirimlari onleyebilmek icin devlet sektorunun sorumluluk ve kapsama alanlarini genisleterek, merkezden planlanan ve control edilebilen endustriyi tesvik etmek olmustur. Son donemlerde uluslararasi kamuoyunu ve diplomatik cevreleri en fazla mesgul eden nukleer silah edinme cabalari ve bu konuda tum devletleri ve uluslararasi tum orgutleri hice sayan israri ise Iran'in uluslararasi toplum nezdinde kendini yalnizlastirmek icin uygulamakta oldugu politikalara son ornek olarak gosterilebilir.
Iran Islam Cumhuriyeti'nin basta bolge devletlerini ardindan ise tum Avrupa devletlerini ve Amerika Birlesik Devletleri'ni tedirgin eden bu keskin politik durusunun kisa ya da uzun vadede Iran'a siyasal, soysal ya da ekonomik acilardan hic bir fayda getirmeyecegini ve bu keskin politik durusunu devam ettirmesi durumunda Iran'in bir dizi guclukle yuzlesecegini dusunmekteyim. Bu politik israrin Iran ekonomisine siyasal ve sosyal duzenine yukleyecegi sorunlar su sekilde siralanabilir:
-Cin ve Hindistan'in Amerika ve Avrupa pazarlarina ucuz mal ve hizmet temin etme kapasitesi Iran petrolunun destegine baglidir. Iran'a uygulanacak olasi yaptirimlarin Iran ekonomisine verecegi zarar petrol fiyatlarinin yukselmesine neden olacaktir. Bu tarz bir gelisme ise Cin ve Hindistan ekonomileri uzerinde buyuk bir yikim olusturacaktir. Bu yikimla birlikte Cin ve Hindistan Iran'a su anda vermekte olduklari diplomatik destegi vermekten dogal olarak vazgececeklerdir. Bu gelisme Iran'in mevcut konjonkturde olasi stratejik muttefik olarak degerlendirdigi bu iki ulkenin de destegini kaybetmesine neden olacak ve Iran'i iyice yalnizlastiracaktir.
-Iran'in petrol endustrisinin iyi durumda olmadigi ve mevcut sartlar altinda Iran'in 2020 yilina kadar petrol girdisini iki katina cikarma hedefini gerceklestiremeyecegi kesin gibi gorunmektedir. Iran'in petrolu pompalama kapasitesi ise altyapi yatirimlarinin devamina baglidir. Iran'a uygulanacak olasi uluslararasi yaptirimlar Iran'in teknolojik gelisimini engelleyecek ve hedeflerini ertelemesine neden olacaktir.
-Iran-Irak savasinin elektrik uretim tesislerine, koprulere, uretim alanlarina ve cesitli altyapi elemenlarina vermis oldugu zarardan Iran petrol endustrisinin tam anlamiyla kurtulmus oldugunu soylemek guctur. Mevcut petrol rezervlerinden tam kapasite gelir elde edebilmek icin Iran petrokimya endustrisine ve petrol urunlerine yatirim yapmak zorundadir. Iran'in yalnizlasma politikasi ise dis yatirimi engellemektedir.
-Iran'in rafine gaz yagi uretim kapasitesi gunluk 40 milyon litredir. Oysa Iran'in gunluk gaz yagi tuketiminin ise 64.5 milyon litre oldugu tahmin edilmektedir. Boylece, Iran'a uygulanacak olasi uluslararasi yaptirimlar gaz yagi dahil rafine petrol urunleri ithal eden ulke durumunda bulunan Iran'i bu urunleri ithal etmekten aliyoyacak ve Iran ekonomisi bu gelismeden buyuk zarar gorecektir.
-Uygulanacak olasi uluslararasi yaptirimlar Iran'i yalnizlastiracak ve bu yalnizlasma musluman ulkeler dahil potansiyel yatirimci olabilecek tum devletleri Iran'dan uzaklastiracaktir.
-Iran diplomatik acidan Cin'e tamamen guvenmemelidir cunku Cin'in ekonomik gelisiminin devami Cin'in urettigi mallara duyulan taleple paralellik arz etmektedir. Oysa bu mallara duyulan talebi Suriye, Kuzey Kore ve Venezuella gibi Amerika karsiti devletler temin edemeyecek durumdadirlar. Cin'in Iran'in petrokimya ve petrol endustrilerine gostermekte oldugu ticari ilgi aciktir ancak Cin'in kendi ekonomik buyumesi pahasina Iran'i desteklemeyecegi aciktir. Boylece, Iran'a uygulanacak olasi yaptirimlarin neticesinde olusacak bir enerji krizi ve petrol fiyatlarindaki olasi bir yukselme Cin'in cikarlarina ters dusecek ve Iran'a vermekte oldugu destegi kesmesine neden olacaktir.
-Hatirlanacagi uzere 1970'li yillardaki petrol krizi petrol fiyatlarinin asagi cekilmesi ve boylelikle Korfez Bolgesi'nde ve de ozellikle Iran'da buyuk olcekli ekonomik krizlerin dogmasi ile neticelenmisti. Iran kokenli yeni bir petrol krizi Iran ekonomisine buyuk bir zarar getirecektir.
-Cin, Rusya ve Pakistan'in yakin gelecekte birlikte hareket etmesini gerektiren hic bir mantikli sebep bulunmamaktadir. Bu uc ulkenin Iran ile ticari ya da askeri bir birlik olusturmalari bu ulkelerin Amerika ve Avrupa ile mevcut cikarlarini zedelemeleri anlami tasiyacaktir. Bu uc ulkeden hic birinin ABD ya da Avrupa ile karsi karsiya gelme riskini ustlenebilmesi mevcut sartlar altinda mumkun gozukmemektedir.
-70 milyon Iran nufusunun yaklasik %50'si 25 yasin altindadir. Bu sayisal veri, Iran'in %11 olan issizlik oranini koruyabilmek icin her yil yaklasik 1 milyon yeni is yaratmasi anlamina gelmektedir. Olasi yaptirimlar karsisinda Iran ekonomisinin yuzlesecegi dar bogaz bu hedefin ertelenmesini ve beraberinde toplumsal hosnutsuzlugun artmasini getirecektir.
-Resmi veriler devrimden bu yana ortalama yasam standardinin %20 oraninda dustugunu gostermektedir. Iran orta sinifi enflasyondan, yeterli olmayan istihdam firsatlarindan ve aylik kazancin azalmasindan sikayetci durumdadir. Iran ekonomisindeki olasi bir kriz Iran orta sinifini daha zor bir duruma surukleyecektir.
-Iran'a uygulanacak olasi yaptirimlar neticesinde ortalama bir Iran vatandasinda belirecek hayal kirikligi, Iran orta sinifina sicrayacak, bu gelisme ise Ahmedinecad'in mevcut politik konumunun sorgulanmaya baslanmasi ile neticelenecektir.
Iran'a uygulanacak olasi uluslararasi yaptirimlar neticesinde Iran'in ekonomik, siyasal ve sosyal acilardan yuzlesecegi olasi gelecek ortamini yukarida verdigimiz ornekler kapsaminda aciklamaya calistik. Bu yaptirimlarin Iran ekonomisine, Iran halkina ve Humeyni sonrasi gelistirmeyi basardigi uluslararasi toplumla barisik, catisma yerine uzlasmaciligi tercih eden, ulusalcilik yerine globallesmeye onem veren, koktencilik yerine faydaciligi ilke edinen Iran diplomasisine nelere mal olabilecegi aciktir. Bu yazi kapsaminda bu hususlara deginmenin mevcut soruna cozum getirmeyecegini bilmekle birlikte, mevcut sorunlar uzerinde kafa yormanin olasi gelecek ortamini simdiden on gorebilme firsatini yakalamak anlami tasiyacagina inaniyorum.
Dr. Gamze Gungormus Kona
IRAN VE AMERIKA VE AB VE DIGERLERI
Dunya ham petrol rezervinin %10'unu elinde bulunduran Iran OPEC bunyesinde ikinci buyuk petrol ureten ulke konumundadir. Iran ayrica Cin ve Hindistan gibi son yillarin en guclu ekonomilerine sahip iki ulke icin baslica tedarikci olma ozelligine de sahiptir. Bunun yani sira mevcut Iran yonetimi Irakli Siiler arasinda oldukca buyuk bir etkiye sahiptir. Tahran'in nukleer olmayan silah kapasitesiyle tum Avrupa sehirlerini vurma gucune sahip oldugu bilinmektedir. Iran Atom Enerjisi Kurumu Baskani Golamriza Agazade Iran'in herhangi bir batili devletin ekonomik ya da teknolojik destegi olmaksizin kendi nukleer bombasini gelistirebilecegini iddia etmektedir. Diplomatik acidan ise Iran Cin Halk Cumhuriyeti'ne buyuk bir guven duymakta ve Iran medyasi siklikla Cin mucizesine deginen yayinlar yapmaktadir. Iran-Cin yakinlasmasi pratikte de dogrulugunu kanitlamaktadir. Cin petrokimya sirketi ve Iran'in; Yadavaran petrol sahasini gelistirmeyi hedefleyen 100 milyar dolar tutarindaki projeyi hayata gecirmek uzere olduklari dunya kamuoyu tarafindan bilinmektedir.
Iste belki yukarida siralamaya calistigimiz askeri, siyasal ve ekonomik nedenlerin birine ya da hepsine guvenen Iran Cumhurbaskani Mahmud Ahmedinecad siklikla, Batililarin Iran'a Iran'in Batililara duydugundan daha fazla ihtiyac duymakta oldugunu ifade etmektedir. Iran, Ahmedinecad'in goreve geldigi donemden itibaren kendisini uluslararasi toplumdan izole etmek icin aktif bir dizi onlem almaya baslamistir. Ornegin 2006 yili icinde petrol ticaretini dolar bazinda degil de avro bazinda gerceklestirmeyi saglayacak olan yeni bir Uluslararasi Petrol Olusumu'na katilmayi planlamaktadir. Bunun yanisira Cumhurbaskan yardimcisi Perviz Davudi benzeri Iran kapsaminda uretilen yabanci tuketim mallarinin Iran Islam Cumhuriyeti tarafindan ithalinin yasaklandigini aciklamistir. Iran'i uluslararasi toplumdan tecrit etmeyi hedefleyen ucuncu fiili onlem ise, dis yatirimlari onleyebilmek icin devlet sektorunun sorumluluk ve kapsama alanlarini genisleterek, merkezden planlanan ve control edilebilen endustriyi tesvik etmek olmustur. Son donemlerde uluslararasi kamuoyunu ve diplomatik cevreleri en fazla mesgul eden nukleer silah edinme cabalari ve bu konuda tum devletleri ve uluslararasi tum orgutleri hice sayan israri ise Iran'in uluslararasi toplum nezdinde kendini yalnizlastirmek icin uygulamakta oldugu politikalara son ornek olarak gosterilebilir.
Iran Islam Cumhuriyeti'nin basta bolge devletlerini ardindan ise tum Avrupa devletlerini ve Amerika Birlesik Devletleri'ni tedirgin eden bu keskin politik durusunun kisa ya da uzun vadede Iran'a siyasal, soysal ya da ekonomik acilardan hic bir fayda getirmeyecegini ve bu keskin politik durusunu devam ettirmesi durumunda Iran'in bir dizi guclukle yuzlesecegini dusunmekteyim. Bu politik israrin Iran ekonomisine siyasal ve sosyal duzenine yukleyecegi sorunlar su sekilde siralanabilir:
-Cin ve Hindistan'in Amerika ve Avrupa pazarlarina ucuz mal ve hizmet temin etme kapasitesi Iran petrolunun destegine baglidir. Iran'a uygulanacak olasi yaptirimlarin Iran ekonomisine verecegi zarar petrol fiyatlarinin yukselmesine neden olacaktir. Bu tarz bir gelisme ise Cin ve Hindistan ekonomileri uzerinde buyuk bir yikim olusturacaktir. Bu yikimla birlikte Cin ve Hindistan Iran'a su anda vermekte olduklari diplomatik destegi vermekten dogal olarak vazgececeklerdir. Bu gelisme Iran'in mevcut konjonkturde olasi stratejik muttefik olarak degerlendirdigi bu iki ulkenin de destegini kaybetmesine neden olacak ve Iran'i iyice yalnizlastiracaktir.
-Iran'in petrol endustrisinin iyi durumda olmadigi ve mevcut sartlar altinda Iran'in 2020 yilina kadar petrol girdisini iki katina cikarma hedefini gerceklestiremeyecegi kesin gibi gorunmektedir. Iran'in petrolu pompalama kapasitesi ise altyapi yatirimlarinin devamina baglidir. Iran'a uygulanacak olasi uluslararasi yaptirimlar Iran'in teknolojik gelisimini engelleyecek ve hedeflerini ertelemesine neden olacaktir.
-Iran-Irak savasinin elektrik uretim tesislerine, koprulere, uretim alanlarina ve cesitli altyapi elemenlarina vermis oldugu zarardan Iran petrol endustrisinin tam anlamiyla kurtulmus oldugunu soylemek guctur. Mevcut petrol rezervlerinden tam kapasite gelir elde edebilmek icin Iran petrokimya endustrisine ve petrol urunlerine yatirim yapmak zorundadir. Iran'in yalnizlasma politikasi ise dis yatirimi engellemektedir.
-Iran'in rafine gaz yagi uretim kapasitesi gunluk 40 milyon litredir. Oysa Iran'in gunluk gaz yagi tuketiminin ise 64.5 milyon litre oldugu tahmin edilmektedir. Boylece, Iran'a uygulanacak olasi uluslararasi yaptirimlar gaz yagi dahil rafine petrol urunleri ithal eden ulke durumunda bulunan Iran'i bu urunleri ithal etmekten aliyoyacak ve Iran ekonomisi bu gelismeden buyuk zarar gorecektir.
-Uygulanacak olasi uluslararasi yaptirimlar Iran'i yalnizlastiracak ve bu yalnizlasma musluman ulkeler dahil potansiyel yatirimci olabilecek tum devletleri Iran'dan uzaklastiracaktir.
-Iran diplomatik acidan Cin'e tamamen guvenmemelidir cunku Cin'in ekonomik gelisiminin devami Cin'in urettigi mallara duyulan taleple paralellik arz etmektedir. Oysa bu mallara duyulan talebi Suriye, Kuzey Kore ve Venezuella gibi Amerika karsiti devletler temin edemeyecek durumdadirlar. Cin'in Iran'in petrokimya ve petrol endustrilerine gostermekte oldugu ticari ilgi aciktir ancak Cin'in kendi ekonomik buyumesi pahasina Iran'i desteklemeyecegi aciktir. Boylece, Iran'a uygulanacak olasi yaptirimlarin neticesinde olusacak bir enerji krizi ve petrol fiyatlarindaki olasi bir yukselme Cin'in cikarlarina ters dusecek ve Iran'a vermekte oldugu destegi kesmesine neden olacaktir.
-Hatirlanacagi uzere 1970'li yillardaki petrol krizi petrol fiyatlarinin asagi cekilmesi ve boylelikle Korfez Bolgesi'nde ve de ozellikle Iran'da buyuk olcekli ekonomik krizlerin dogmasi ile neticelenmisti. Iran kokenli yeni bir petrol krizi Iran ekonomisine buyuk bir zarar getirecektir.
-Cin, Rusya ve Pakistan'in yakin gelecekte birlikte hareket etmesini gerektiren hic bir mantikli sebep bulunmamaktadir. Bu uc ulkenin Iran ile ticari ya da askeri bir birlik olusturmalari bu ulkelerin Amerika ve Avrupa ile mevcut cikarlarini zedelemeleri anlami tasiyacaktir. Bu uc ulkeden hic birinin ABD ya da Avrupa ile karsi karsiya gelme riskini ustlenebilmesi mevcut sartlar altinda mumkun gozukmemektedir.
-70 milyon Iran nufusunun yaklasik %50'si 25 yasin altindadir. Bu sayisal veri, Iran'in %11 olan issizlik oranini koruyabilmek icin her yil yaklasik 1 milyon yeni is yaratmasi anlamina gelmektedir. Olasi yaptirimlar karsisinda Iran ekonomisinin yuzlesecegi dar bogaz bu hedefin ertelenmesini ve beraberinde toplumsal hosnutsuzlugun artmasini getirecektir.
-Resmi veriler devrimden bu yana ortalama yasam standardinin %20 oraninda dustugunu gostermektedir. Iran orta sinifi enflasyondan, yeterli olmayan istihdam firsatlarindan ve aylik kazancin azalmasindan sikayetci durumdadir. Iran ekonomisindeki olasi bir kriz Iran orta sinifini daha zor bir duruma surukleyecektir.
-Iran'a uygulanacak olasi yaptirimlar neticesinde ortalama bir Iran vatandasinda belirecek hayal kirikligi, Iran orta sinifina sicrayacak, bu gelisme ise Ahmedinecad'in mevcut politik konumunun sorgulanmaya baslanmasi ile neticelenecektir.
Iran'a uygulanacak olasi uluslararasi yaptirimlar neticesinde Iran'in ekonomik, siyasal ve sosyal acilardan yuzlesecegi olasi gelecek ortamini yukarida verdigimiz ornekler kapsaminda aciklamaya calistik. Bu yaptirimlarin Iran ekonomisine, Iran halkina ve Humeyni sonrasi gelistirmeyi basardigi uluslararasi toplumla barisik, catisma yerine uzlasmaciligi tercih eden, ulusalcilik yerine globallesmeye onem veren, koktencilik yerine faydaciligi ilke edinen Iran diplomasisine nelere mal olabilecegi aciktir. Bu yazi kapsaminda bu hususlara deginmenin mevcut soruna cozum getirmeyecegini bilmekle birlikte, mevcut sorunlar uzerinde kafa yormanin olasi gelecek ortamini simdiden on gorebilme firsatini yakalamak anlami tasiyacagina inaniyorum.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder